מכתב בנוגע לסגל ההוראה והסטודנטים הערבים ינואר 2023
לכבוד סגל ההוראה של האוניברסיטה הפתוחה ולכלל קהילת האוניברסיטה,
בחודשים האחרונים קבוצה גדולה של מנחים ומנחות מהחברה הערבית פנתה לנשיאת האו”פ ולהנהלה הבכירה על-מנת להתריע על פגיעה חמורה ומתמשכת בסטודנטים ובסטודנטיות מהחברה הערבית ובסגל ההוראה. הפניות נעשו מתוך רצון להתריע ולפעול לשיפור המצב ומתוך דאגה כנה לעתיד האוניברסיטה ולמימושו של החזון החברתי שלה. את הביטוי הבולט האחרון לכך שקיימת בעיה עמוקה שיש להתמודד איתה ראינו בהודעה לתקשורת שיצאה לאחרונה מהלשכה המרכזית לסטטיסטיקה לפיה:
” אחוז הסטודנטים הערבים [באוניברסיטה הפתוחה] נמצא במגמת ירידה. בשנים תשע”ג-תשע”ח (2017/18-2012/13) אחוז הסטודנטים הערבים עלה מ-11.4% ל-15.9%, ובחמש השנים האחרונות הוא ירד והגיע ל-12.5% בשנת תשפ”ב. אחוז זה היה נמוך משמעותית מחלקם בשאר סוגי המוסדות להשכלה גבוה”.
לצערנו, התשובות שקיבלנו לרבות פניה שנשלחה מטעם הנהלת האוניברסיטה לכלל אנשי הסגל, אינן נותנות מענה לטענות שבבסיס המצב. לכן, מצאנו לנכון לחזור ולהסביר כי הפגיעה הקשה בסטודנטיות ובסטודנטים, במנחות ובמנחים מהחברה הערבית היא נגזרת מתהליכי קבלת החלטות ופעולות שננקטו ע”י הנהלת האו”פ בשנים האחרונות ולפחות בחלקן הן הפיכות.
- סגירה של מרכזי לימוד בפריפריה והחמרה בתנאי תהליך פתיחת קבוצות לימוד – קראנו ש- 70% מהסטודנטים והסטודנטיות מהחברה הערבית מעדיפים למידה בזום, חשוב להבין כי זה אינו נתון המבוסס על בדיקת העדפות אמיתית אלא נתון עובדתי המשקף נסיבות המאלצות אותן.ם לבחור כך. סגירת מרכזי לימוד בפריפריה, צמצום היצע הקבוצות במרכזי הלימוד הייעודיים ובעיקר החמרה בתהליכי אישור על פתיחת קבוצות הם אלו שבפועל מאלצים את הסטודנטים והסטודנטיות להירשם לקבוצות ארציות ומביאים לפגיעה באחוזי ההרשמה שלהן.ם בכלל. עובדה נוספת, ממנה ההנהלה בוחרת להתעלם, היא הנטייה של סטודנטים וסטודנטיות מהחברה הערבית להירשם מאוחר לקורסים. אנו ממליצים כי תינתן תשומת לב ייחודית להיצע ולמועדי פתיחת קבוצות לימוד במרכזי הלימוד הייעודים, בעיקר באמצעות החלטה מכוונת על פתיחת קבוצות במרכזי לימוד אלו עם מינימום נמוך מהרגיל לתקופה של כמה שנים, וכי ידחה מועד האישור/דחיה של פתיחת הקבוצות במרכזים הייעודיים לחברה הערבית.
- ביטול של תוכניות תמיכה בסטודנטיות מהחברה הערבית (במיוחד תוכנית השעה השלישית) – עובדתית, כמו שמתואר במכתב שנשלח לכל קהילת האוניברסיטה הפתוחה, בוטל באופן גורף המענה של השעה שלישית שנועד לחיזוק וגישור עבור הסטודנטים בחברה הערבית. בעוד שהתוכניות החלופיות שהוצגו הופעלו במספר קטן מאד של קורסים שמראש אינם אלו שבהם היה החיזוק קודם. בכל המקרים בהם הוגשה בקשה להחזרה גם אם זמנית של תוספת השעות היא הוחזרה באופן חלקי וזמני בלבד. כך למשל בוטלה תוספת השעה בקורסי בסיס כגון “החברה הערבית”, או “מחוננות וכישרונות מיוחדים”, אבל הקורס החדש שמקבל תגבור הוא במתמטיקה. אנו מצפים ודורשים שבכל המקומות בהם נגרעה התמיכה מהסטודנטים והסטודנטיות תוחזר התמיכה באופן מיידי עד שיפותח פתרון חלופי מוסכם שיהיה מקובל ומותאם למאפייני הקורס וצרכיו. במקומות בהם אין אפשרות להחזיר את התמיכה בגלל שקבוצת הלימוד עצמה בוטלה – אנו קוראים לפתוח מחדש את קבוצת הלימוד שנסגרה ולדאוג כי הסטודנטיות והסטודנטים שילמדו בה יקבלו את מלוא התמיכה.
מגמות הפגיעה בסטודנטיות ובסטודנטים מהחברה הערבית המתוארות לעיל הביאו לפגיעה משתרשת בכלל המנחים של הקבוצות הייעודיות לחברה הערבית, ובפרט בסגל ההוראה מהחברה הערבית עצמה המלמד במרבית הקורסים הנ”ל. העדר מדיניות ברורה של ההנהלה, זיהוי הקושי ופיתוח מענים ייחודים, כפי שמצופה ממוסד מכובד בעל עבר חברתי מרשים כמו האו”פ, מובילים למצב בו רבים מהם איבדו חלק ניכר מהכנסתם ומהביטחון התעסוקתי שלהם.
אנו מצפים כי הטיפול בסעיפים הנ”ל יעשה תוך הקשבה ומתן מקום לסגל ההוראה מהחברה הערבית, יאפשר להם להביא לידי ביטוי את הניסיון שצברו בהנחיה בקבוצות הייעודיות וישמור על תגמול הוגן.
בפועל, מתברר שרבים ורבות מסגל ההוראה בחברה הערבית ממשיכים ללוות את הסטודנטים הנזקקים לפעולות הגישור, אבל על חשבון זמנן.ם הפנוי וללא תמורה, וזהו מצב מקומם.
כחלק מהדאגה לעתיד האוניברסיטה, והחשש מאבדן דרכה החברתית ומהפקרה של הסטודנטים והסטודנטיות הזקוקים.ות לתמיכה, סגל ההוראה יפעל ככל יכולתו לחיזוק קבוצת המנחים והמנחות מהחברה הערבית ותביעותיהן.ם. ברור כי קבוצה זו נפגעת כרגע באופן קשה יותר משאר הסגל אבל, לצערנו, חשוב לזכור כי מי שפוגע כעת בחלשים ימשיך ויפגע בכלל חברות וחברי הסגל בהמשך.
בברכה
ועד סגל ההוראה באוניברסיטה הפתוחה
حضرة أعضاء هيئة التدريس في الجامعة المفتوحة وكامل مجتمع الجامعة المحترمين،
في الأشهر الأخيرة، قامت مجموعة كبيرة من الموجهين والموجهات من المجتمع العربي بالتوجه لرئيسة الجامعة المفتوحة والإدارة العليا للتحذير من الضرر الجسيم والمستمر الذي يلحق بالطلاب والطالبات من المجتمع العربي وهيئة التدريس. تم القيام بالتوجهات بسبب الرغبة في التحذير من الوضع والعمل على تحسينه وانطلاقًا من الاهتمام الصادق بمستقبل الجامعة وتحقيق رؤيتها الاجتماعية. ومن أبرز الأشياء التي تم التعبير عنها حول وجود مشكلة عميقة يجب التعامل معها هو ما ظهر في بيان اعلامي صدر مؤخرًا عن دائرة الإحصاء المركزية جاء فيه:
“نسبة الطلاب العرب [في الجامعة المفتوحة] آخذة بالنقصان. في السنوات (2017/18-2012/13) ارتفعت نسبة الطلاب العرب من 11.4٪ إلى 15.9٪، وفي السنوات الخمس الأخيرة، انخفض ووصل إلى 12.5٪ في عام 2015. هذه النسبة كانت أقل بكثير من نسبة الطلاب العرب في مؤسسات التعليم العالي الأخرى“.[2]
لسوء الحظ، فإن الردود التي تلقيناها، بما في ذلك التوجه الذي تم ارساله باسم إدارة الجامعة إلى جميع أعضاء هيئة التدريس، لا توفر إجابة على الادعاءات الكامنة وراء الوضع. لذلك، وجدنا أنه من المناسب تكرار وشرح أن الضرر الجسيم الذي يلحق بالطلاب والمدرسين من المجتمع العربي ناتج عن عمليات صنع القرار والإجراءات التي اتخذتها إدارة الجامعة المفتوحة في السنوات الأخيرة والتي وعلى الأقل يمكن الرجوع عن بعضها.
- إغلاق مراكز الدراسة في الضواحي وتشديد شروط عملية فتح مجموعات دراسية – قرأنا أن 70٪ من الطلاب العرب يفضلون التعلم عن طريق الزووم، من المهم أن نفهم أن هذه ليست بيانات تعتمد على فحص تفضيلات حقيقي بل على بيانات واقعية تعكس اضطرار الطالبات العربيات لاختيار هذه الطريقة. إن إغلاق مراكز الدراسة في الضواحي، وتقليص العرض على المجموعات في مراكز الدراسة المخصصة، وخاصة تشديد على عمليات الموافقة على فتح المجموعات، هي التي تجبر في الواقع طلاب المجتمع العربي على الالتحاق بمجموعات قُطرية الأمر الذي يؤدي إلى انخفاض نسب تسجيلهم بشكل عام. الحقيقة المتعارف عليها والتي اختارت الإدارة تجاهلها وهي ميل الطلاب من المجتمع العربي للتسجيل متأخرًا للدورات. نوصي بإيلاء اهتمام خاص لعرض وتواريخ افتتاح المجموعات الدراسية في مراكز الدراسة المخصصة، وبالخصوص من خلال قرار يهدف الى فتح مجموعات في مراكز الدراسة هذه بحد أدنى أقل من المعتاد لمدة عدة سنوات. وان يُؤجل موعد الموافقة / تأجيل افتتاح المجموعات في المراكز المخصصة للمجتمع العربي.
- إلغاء برامج دعم طالبات المجتمع العربي (خاصة برنامج الساعة الثالثة). – في الواقع، وكما هو موضح في الرسالة المرسلة إلى مجتمع الجامعة المفتوحة بأكمله، تم إلغاء الاستجابة لموضوع الساعة الثالثة الذي يهدف الى تقديم التعزيز والتجسير لطلاب المجتمع العربي. بينما تم تنفيذ البرامج البديلة التي تم تقديمها في عدد قليل جدًا من الدورات التدريبية والتي ومنذ البداية لم تكن تلك التي تم تمرير التعزيز فيها. في جميع الحالات التي تم فيها تقديم طلب لارجاع الساعات الإضافية حتى ولو بشكل مؤقت، تمت إعادتها جزئيًا فقط. على سبيل المثال، تم إلغاء الساعة الإضافية في الدورات الأساسية مثل “المجتمع العربي” أو “موهوبية”، لكن الدورة الجديدة التي تتلقى التعزيز هي في الرياضيات. نتوقع ونطالب ان يتم إعادة الدعم في جميع الأماكن التي تم فيها تقليل الدعم المقدم من الطلاب، الى أن يتم ايجاد حل بديل متفق عليه ومقبول ويتناسب مع خصائص الدورة واحتياجاتها. في الأماكن التي يتعذر فيها إعادة الدعم بسبب إلغاء مجموعة الدراسة نفسها – ندعو لإعادة فتح مجموعة الدراسة التي تم إغلاقها وعلى الفور وذلك لضمان حصول الطلاب الذين يدرسون فيها على الدعم الكامل.
أدت توجهات الإضرار بالطالبات والطلاب من المجتمع العربي الموصوفة أعلاه إلى حصول ضرر متجذر لدى جميع الموجهين من المجموعات المخصصة للمجتمع العربي، ولا سيما أعضاء هيئة التدريس من المجتمع العربي نفسه، والذين يقومون بالتدريس في معظم الدورات المذكورة أعلاه. يؤدي عدم وجود سياسة واضحة للإدارة، وتحديد الصعوبات وإيجاد استجابات خاصة، كما هو متوقع من مؤسسة محترمة ذات ماض اجتماعي مثير للإعجاب مثل الجامعة المفتوحة، إلى خلق وضع يفقد فيه الكثير منهم جزءًا كبيرًا من دخلهم وأمنهم الوظيفي.
نتوقع أن يتم التعامل مع البنود المذكورة أعلاه من خلال الاصغاء وتوفير مكان لأعضاء هيئة التدريس من المجتمع العربي، وأن يُسمح لهم بالتعبير عن الخبرة التي اكتسبوها في توجيه المجموعات المخصصة، وضمان الحصول على مقابل عادل. عمليا يتبين أن العديد منهم يواصلون مرافقة الطلاب المحتاجين لأعمال التجسير، لكن هذه المرة على حساب أوقات فراغهم وبدون مقابل، وهذا وضع مثير للسخط.
من منطلق الاهتمام بمستقبل الجامعة، والخوف من الخروج عن مسارها الاجتماعي والتخلي عن الطلاب والطالبات الذين يحتاجون إلى الدعم، سيعمل أعضاء هيئة التدريس قدر الإمكان على تعزيز مجموعة الموجهين من المجتمع العربي ومطالبهم. من الواضح أن هذه المجموعة تتضرر حاليًا أكثر من بقية أعضاء هيئة التدريس، ولكن للأسف، من المهم أن نتذكر أن أولئك الذين يلحقون الضرر بالضعفاء الآن سيستمرون في إلحاق الضرر بجميع عضوات وأعضاء هيئة التدريس في المستقبل.
مع الاحترام
